سنگ های زینتی (2)

یشم
دو ماده ی معدنی به نام های جادلیت و نفریت که یشم نامیده می شوند، از دو گروه مختلف یعنی از گروه پیروکسن ها و آمفی بول ها می باشند. این دو ماده ی معدنی، با وجود این مورد، خواص فیزیکی مشابهی دارند. یعنی از زمان های قدیم، به آنها یشم می گفتند. این مواد در چین جنوبی، تبت و میانمار شمال یافت می شود. از لحاظ شیمیایی، نفریت دارای ساختاری بین ترمولیت و آکتینولیت است، در حالی که جادلیت سدیم، آلومینیوم سیلیکات است. به هر حال، جادلیت امروزه کمیاب است . تنها در میانمار یافت می شود. نفریت با کیفیت بالا نیز کمیاب است و تنها در نیوزیلند، سیبری، آلاسکا و آمریکا، معدن کاری می شود.
جادلیت به شکل مونوکلینیک با کلیواژهای مختلف، کریستاله می شود. سختی آن در مقیاس موهس، برابر با 6.5 تا 7.0 است و وزن مخصوص آن نیز 3.3 می باشد. ضریب شکست نور این ماده، برابر با 1.66 است و ظاهری شبه زجاجی دارد. این ماده تافنس بالایی دارد. رنگ این ماده می توانند سبز و گاهاً سفید باشد. این اعتقاد وجود دارد که این ماده ی معدنی در بخش های عمیق سنگ های آذرین یافت می شود اما منشأ آن هنوز به درستی به اثبات نرسیده است. ویژگی های نفریت مشابه این ماده است با این تفاوت که اندکی سبک تر و نرم تر است.
یشم در چین ارزش زیادی دارد و از آن در گذشته برای ساخت زیور آلات و ظروف کنده کاری استفاده می شده است. هر دو نوع یشم اشاره شده در بالا، دارای دانه های بسیار ریز و در هم تنیده هستند. از این رو، برای ساخت زیورآلات و ظروف مناسب می باشند. یشم نفریتی برای تولید ابزارها و سلاح ها مورد استفاده قرار گرفته است. این یشم در چین، سوئیس، آمریکای مرکزی و نیوزیلند نیز مورد استفاده قرار گرفته است. اما بیشتر قطعات یشم دارای رنگ سبز کم رنگ هستند و همچنین ناخالصی های کروم نیز در آنها مشهود می باشد.
کوارتزیت Fuchsite
کوارتزیت Fuchsite (FUCHSITE QUARTZITE) یک نوع موسکویت است که در آن، بخشی از آلومینیوم ها، بوسیله ی کروم، جایگزین شده است. این مسئله موجب شده است تا این سنگ، رنگ سبز روشن مشابه میکا داشته باشد. نامگذاری این ماده بعد از کشف آن توسط معدن شناس آلمانی Fuchs انجام شده است. کوارتزیت Fuchsite یک سنگ معدنی یشم مانند و سبز رنگ است که در واقع مخلوطی از مواد دیگر به همراه سیلیس می باشد. این ماده به خوبی پولیش می خورد. به علت این رنگ سبز، این ماده را یشم هندی می گویند. البته به دلیل اینکه این ماده در گرینلند استخراج می شود، به این ماده ی معدنی، گرینلندیت نیز می گویند.
اولوین (زبرجد)
از لحاظ شیمیایی، اولوین در وقع سیلیکات منیزیم و آهن است [(Mg,Fe)_2 SiO_4 ] که به گروه کریزولیت ها (chrysolite) تعلق دارد. این ماده در شکل ارتورومبیک کریستالی می شود و معمولاً مینرالی شفاف یا ترانسلوسنت است که دارای سختی 6.5 تا 7.0 در مقیاس موهس می باشد. وزن مخصوص آن 3.3 است و ضریب شکست آن نیز در حدود 1.69 می باشد. این ماده، ظاهری زجاجی دارد. در این ماده، نسبت منیزیم به آهن، از 16 به 1 تا 2 به 1، متغیر است. این ماده ی معدنی در سنگ های آذرین بستر وجود دارد.
سنگ زینتی تشکیل شده از این ماده، زبرجد (peridot) نامیده می شود. رنگ این سنگ زینتی، سبز کم رنگ متمایل به زرد است که دارای وزن مخصوص 3.4 می باشد. اگر چه اولوین معدنی فراوان است و گستردگی زیادی دارد، زبرجد دارای فراوانی کمتری است و کمیاب است. مهم ترین منابع این سنگ زینتی، در جزیره Zeberget دریای سرخ، میانمار و آمریکا، یافت می شوند.
فیروزه
نام این ماده از ترکیه نشئت گرفته است. این ماده از این منطقه و بوسیله ی ایرانی ها، مورد استفاده قرار گرفته است. از لحاظ شیمیایی، این ماده در واقع فسفات آبدار مس و آلومینیوم است CuAl_4 (PO_4 ) (OH)_8.5H_2 O. این ماده معمولاً یک مینرال نهان با سختی 5-6 در مقیاس موهس است. وزن مخصوص این ماده برابر 2.7 است و ضریب شکست آن برابر با 1.61 می باشد. این ماده رنگ آبی آسمانی، آبی و حتی سیاه رنگ است و حالت اپک دارد. این ماده، یک مینرال ثانویه می باشد که به دلیل تجزیه و تغییر آپاتیت، فلدسپار و مینرال های مسی در کنار هم تشکیل شده است. این ماده ی معدنی به صورت رگه های و قطعات کوچک، تشکیل می شود.
انواع مختلفی از فیروزه، به رنگ های آبی یا رنگ های متمایل به آبی، یافت شده است.
لازوریت (سنگ لاجورد)
از لحاظ شیمیایی، لازوریت یک ترکیب سیلیکاتی از سدیم و آلومینیوم و سدیم سولفات است [3NaAlSiO_4.Na_2 S]. این ماده به صورت کریستال های مکعبی یا دو- دکاهدرال تشکیل می شوند. سختی این ماده در مقیاس موهس، برابر با 5.0 تا 5.5 می باشد و وزن مخصوصی برابر با 2.4 و ضریب شکست آن برابر 1.5 می باشد. این ماده حالت زجاجی درخشان دارد. رنگ این ماده از بنفش تا آبی لاجوردی، متغیر است. این ماده ترانسلوسنت است. در واقع این ماده محصولی از تماس متامورفی هایی است که در نواحی تماس سنگ آهک با گارنت، ایجاد می شوند.
انواع زینتی این ماده، سنگ لاجورد (lapis lazuli) نام دارد. این ماده ممکن است حاوی کلسیم و قلع نیز باشد.
مالاکیت (مرمر سبز)
از لحاظ شیمیایی، این ماده در واقع کربنات مس آبدار (CuCO_3.Cu(OH)_2 ) می باشد. این ماده سنگ معدن اصلی مس است که از هوازدگی ذخایر مس، تشکیل می شود. سختی این ماده در حدود 3.5 تا 4.0 در مقیاس موهس است. وزن مخصوص این ماده 3.8 و ضریب شکست آن برابر با 1.90 می باشد. کریستال های این ماده دارای کلیواژ کامل هستند و دارای ظاهری زجاجی می باشد. رنگ آن نیز سبز تیره می باشد.
انواع زینتی این سنگ را سنگ کلیه می نامند.
زوییست (تانزانیت)
از لحاظ شیمیایی، زوییست در واقع سیلیکات کلسیم و آلومینیوم می باشد (4CaO.3Al_2 O_3.6SiO_2.H_2 O) می باشد. این ماده به شکل ارتورومبیک کریستالی می شود و سختی آن در مقیاس موهس، برابر با 6.0 تا 6.5 است. وزن مخصوص آن برابر 3.3 و ضریب شکست آن برابر 1.71 می باشد. کریستال های این ماده نیز دارای کلیواژ کامل است و دارای درخشش زجاجی می باشند. رنگ این ماده خاکستری، قهوه ای متمایل به زرد، سبز، سبز سیبی و سرخ رنگ، می باشد. این ماده ترانسپارنت و شبه ترانسپارنت است و دارای پخش نور زیادی است. این ماده در شیست های کریستالی یافت می شود. دو گونه ی تزئینی از این ماده وجود دارد:
تولیت (Thullite): نام این سنگ زینتی از نام قدیمی نروژ (thule) گرفته شده است. این ماده ابتدا در این کشور کشف شده است. تولیت، در واقع دارای رنگ سرخ زیبا می باشد. رنگ این ماده به دلیل حضورمنیزیم در این ماده ایجاد شده است.
تانزانیت (Tanzanite): یک کریستال بنفش متمایل به آبی و شفاف دارد که در تانزانیا و در سال 1965 کشف شده است. این ماده بسیار کمیاب و گران قیمت است. نام این ماده از کشور محل کشف، گرفته شده است.
سنگ های زینتی آلی
مروارید
مروارید یک سنگ زینتی آلی است که 82 تا 88 % از آن را کربنات کلسیم تشکیل داده است. این کربنات به شکل آراگونیت می باشد. 10 تا 14 % از این ماده را نیز کانچیولین (conchiolin) تشکیل داده است. در حدود 2 تا 4 % از این ماده نیز آب است. کانچیولین یک ماده ی آلی شبیه به شاخ حیوانات است که موجب می شود تا کربنات در کنار هم قرار گیرند. سختی این ماده در حدود 2.5 تا 4.5 موهس است. وزن مخصوص آن 2.8 و ضریب شکست آن برابر با 1.60 می باشد. این ماده دارای درخشش خاص می باشد. تافنس این ماده پایین است و از این رو، این ماده، ماده ای ترد می باشد.
مروارید یک ماده ی آلی است که به صورت بیولوژیکی تشکیل می شود. حیواناتی که مروارید تولید می کنند، صدف نامیده می شوند. تمام گونه های صدف مروارید (Pinctada)، مروارید تولید می کنند. آنها در محل های تعریف شده ای از دریا زندگی می کنند. تنها یک گونه از صدف های مرواریدی آب شیرین وجود دارد. این گونه در آمریکا، زندگی می کند. مرواریدها سه گونه هستند:
مروارید Mother-of-pearl: به عنوان بخشی از فرایند ساخت پوسته، حلزون صدف دار به طور پیوسته بر روی سطح داخلی پوسته ی خود، لایه هایی را تشکیل می دهد. این لایه های طبیعی، به کامپوزیتی آلی- غیر آلی تبدیل می شود که از کربنات کلسیم و کانچیولین تشکیل شده است. این ماده را مروارید یا Mother-of-pearl نامیده می شود. به هر حال، در حالی که تمام گونه های صدف، ممکن است مروارید بسازند، Mother-of-pearl بوسیله ی سلول های مخاطی ساخته می شود بدون آنکه محرکی وجود داشته باشد.
با وجود این، Mother-of-pearl حالت رنگین کمانی دارد که علت این مسئله، این است که ضخامت آناگونیت موجود در آن در حدود 0.5 میکرون می باشد. این مسئله با طول موج نور مرئی، در ارتباط است. این مسئله منجر به ایجاد گسستگی و اثرات انعکاسی در طور موج های مختلف و در نتیجه وقتی این ماده در جهات مختلف، دیده می شود، رنگ های مختلفی مشاهده می شود. از این رو، این نوع از مروارید، عموماً دارای شکل نامنظم می باشد. این مروارید کمیاب می باشد و ارزش بالایی دارد. در قرن 20 ام، نواحی ساحلی استرالیای غربی، به عنوان تولیدکننده ی اصلی این نوع مروارید مطرح است.
مروارید طبیعی: این مرواریدها، در زمانی تشکیل می شوند که یک ماده ی محرک وارد پوسته ی صدف شود و نتواند خارج شود. به مرور زمان، این ماده به مروارید تبدیل می شود. این زمان برای صدف های متوسط، در حدود چندین سال طول می کشد. البته شانس تبدیل شدن این ماده ی محرک به مروارید، یک در چند هزار می باشد. به همین دلیل، این نوع مروارید، بسیار کمیاب است و از این رو، ارزش بالایی دارد. رنگ های متنوعی از جمله، سفید، سرخ، آبی و تیره، از جمله رنگ هایی هستند که این مرواریدها، دارند.
مروارید پرورشی: مروارد پرورشی نیز به صورت طبیعی تشکیل می شود، تنها تفاوت ان در این است که در این روش، یک ماده ی محرک به صورت عمدی وارد پوسته ی صدف می شود. به دلیل قابلیت دستکاری این ماده ی محرک، امکان دستکاری مروارید بدست آمده، مهیا می باشد. آزمایشات انجام شده در زمینه ی تولید مروارید پرورشی ابتدا در ژاپن و در اواخر قرن 19 ام، آغاز شده است. اولین مروارید پرورشی در سال 1921 تولید شد. این مروارید با وارد شدن یک قطعه ی کوچک از مروارید به داخل یک صدف تولید شد. این قطعه ی کوچک از مروارید نقش جوانه را ایفا کرد.
مرواریدها، نیازمند برش یا پولیش نیستند اما تمام مرواریدها، باید قبل از استفاده، فرآوری شوند. فرآوری مکانیزه، ترجیح داده نمی شود زیرا مروارید ماده ای ترد است. فرآوری این ماده، شامل شستشو، حرارت دهی در آون به مدت 48 ساعت، خیساندن به مدت 4 روز در بطری محتوی آب اکسیژنه و فرایندهای دیگر مانند سوراخ کاری، می باشد.
پودر مروارید به صورت تاریخی، در درمان بیماری های پوست، استفاده می شود. این ماده بر روی پوست مالیده می شود تا بدین صورت، درخشش پوست بیشتر شود.
جایگزین های مروارید، مروارید شبه پرورشی می باشد. این مروارید در ماشین ساخته می شود و جنس آن از پودر مروارید، شیشه و پلاستیک می باشد. این مرواریدها، به صورت عمده تولید شده و از انی رو، ارزان قیمت هستند.
مرجان
مرجان یکی دیگر از سنگ های زینتی آلی است که از کربنات کلسیم و کربنات منیزیم تولید شده است. مانند مروارید، این سنگ زینتی نیز به صورت آلی ساخته می شود. در واقع این مرجان ها، از تراوش مواد کلسیم دار از مرجان هایی تولید می شود که در دریاهای با آب گرم، زندگی می کنند. این نوع مرجان ها، دارای رنگ های متنوعی از جمله: قرمز، نارنجی، آبی، سیاه و سفید می باشند. تمام مرجان ها، در اصل سفید رنگ هستند و رنگ ایجاد شده در انها، به دلیل جلبک هایی ایجاد می شود که در داخل پوسته ی محافظ این مرجان ها، زندگی می کنند. مرجان های سفید و قرمز بیشتر متداول هستند. این اعتقاد وجود دارد که این مواد، خاصیت دارویی نیز دارند و برای درمان بیماری هایی مانند کم خونی، نقرس، برونشیت، یبوست، سنگ کیسه صفرا، صرع و ... مفید می باشند.
کهربا
کهربا یک ماده ی غیرآلی نیست. این ماده از یک نوع فسیل گیاهان ماقبل تاریخ یا رزین های فسیل شده ای تولید شده است که دارای ترکیب شیمیایی C_40 H_64 O_4 می باشد. سختی این ماده برابر با 2.5 موهس است و وزن مخصوص آن نیز 1.07 است. ضریب شکست این ماده برابر با 1.54 است. رنگ این ماده زرد است و برخی اوقات، این رنگ، به سمت قرمز می رود.
تاریخ به ثبت رسیده، نشان می دهد که معدن کاری این ماده در قرن یکم بعد از میلاد در میانمار، شروع شده است. توده هایی از کهربا در داخل بسترهای شیل کربناتی دوره ی زمین شناسی سوم، مشاهده می شود.
منبع مقاله :
Uses of Industrial Minerals, Rocks and Freshwater/ Kaulir Kisor Chatterjee